धनत्रयोदशी - अक्षय शेळके

धनत्रयोदशी : आरोग्य, समृद्धी आणि धनदेवतेचा सण

✍️ लेखक : अक्षय दत्तात्रय शेळके

भारत देश हा सणांचा आणि संस्कृतीचा देश आहे. प्रत्येक सणामागे काही ना काही आध्यात्मिक, सामाजिक आणि सांस्कृतिक मूल्य दडलेले असते. अशा या सणांपैकी दिवाळी हा सर्वात मोठा आणि उत्साहवर्धक सण आहे. दिवाळीच्या दुसऱ्या दिवशी साजरा केला जाणारा धनत्रयोदशी, ज्याला “धनतेरस” असेही म्हणतात, हा आरोग्य, संपत्ती आणि आयुर्वृद्धीचा प्रतीकात्मक दिवस आहे.

🌟 धनत्रयोदशी म्हणजे काय?

‘धनत्रयोदशी’ हा शब्द दोन भागांत विभागला जातो — “धन” म्हणजे संपत्ती आणि “त्रयोदशी” म्हणजे तेरावा दिवस. दिवाळीपूर्वीच्या काळ्या पक्षातील तेराव्या दिवशी हा सण साजरा केला जातो. हा दिवस धन्वंतरी जयंती म्हणूनही ओळखला जातो, कारण या दिवशी समुद्र मंथनातून आयुर्वेदाचे जनक भगवान धन्वंतरी प्रकट झाले, अशी पुराणकथा सांगितली जाते.

भगवान धन्वंतरी हे विष्णूंचे अवतार मानले जातात. त्यांनी मानवजातीला आरोग्य आणि आयुष्य टिकवण्यासाठी “आयुर्वेद” हा दिव्य शास्त्राचा वरदान दिला. त्यामुळे हा दिवस केवळ “धन” मिळवण्याचा नाही, तर “आरोग्य” आणि “आयुष्य” टिकवण्याचाही आहे.

🏺 समुद्र मंथनाची कथा

पुराणानुसार, देव आणि दैत्यांनी अमृत मिळवण्यासाठी क्षीरसागराचे मंथन केले. त्यातून अनेक दिव्य वस्तू प्रकट झाल्या — लक्ष्मी, चंद्र, विष, ऐरावत, पारिजात इत्यादी. शेवटी, हातात अमृतकलश आणि औषधींचा घडा घेऊन भगवान धन्वंतरी प्रकट झाले. या घटनेचा दिवसच म्हणजे “धनत्रयोदशी”.

या दिवशी भगवान धन्वंतरींची पूजा केली जाते. त्यांच्या हातात असलेला “अमृतकलश” हा आरोग्य, औषध आणि दीर्घायुष्याचे प्रतीक मानला जातो.

💰 संपत्ती आणि व्यापाराशी संबंध

धनत्रयोदशीचा आणखी एक अर्थ आहे — “धन” म्हणजे आर्थिक समृद्धी. व्यापारी वर्गासाठी हा दिवस विशेष महत्त्वाचा असतो. अनेक व्यापारी या दिवशी नवीन खाती उघडतात, तर काहीजण सोनं, चांदी, भांडी किंवा नवीन वस्तू खरेदी करतात. कारण श्रद्धेनुसार, या दिवशी केलेली खरेदी शुभ मानली जाते आणि ती घरात लक्ष्मीचे आगमन घडवते.

धनत्रयोदशीच्या दिवशी धनत्रयोदशी पूजन, कुबेर पूजा, आणि लक्ष्मी पूजन यांचा विशेष प्रघात आहे. श्रीकुबेर हे संपत्तीचे अधिपती मानले जातात. त्यामुळे या दिवशी त्यांची आरती केली जाते आणि व्यवसायिक प्रगतीसाठी प्रार्थना केली जाते.

🪔 पूजन पद्धत

धनत्रयोदशीच्या दिवशी सकाळी स्नान करून घर आणि देवघर स्वच्छ केले जाते. सायंकाळी घरासमोर रांगोळ्या काढून प्रवेशद्वारावर दिवे लावले जातात. भगवान धन्वंतरींची प्रतिमा किंवा फोटो समोर ठेवून त्यांच्या पूजेसाठी तुळस, फुलं, धूप, दीप आणि नैवेद्य अर्पण केला जातो.

काही कुटुंबांमध्ये या दिवशी घरातील वैद्यकीय वस्तू — औषधे, आयुर्वेदिक ग्रंथ किंवा आरोग्याशी संबंधित वस्तू — पूजली जातात. हे श्रद्धेचं प्रतीक आहे की, आरोग्य हेच खरे धन आहे.

🌿 आरोग्यदायी संदेश

धनत्रयोदशी हा सण फक्त संपत्तीशी संबंधित नाही, तर आरोग्याशी निगडित आहे. “धन” या शब्दाचा अर्थ केवळ पैसे नव्हे, तर शरीर, मन आणि आत्म्याचं स्वास्थ्यही आहे.

या दिवशी लोक आयुर्वेद, निरोगी जीवनशैली, आणि प्राकृतिक उपचार पद्धतींचा आदर व्यक्त करतात. भगवान धन्वंतरींना “आयुर्वेदाचे पिता” म्हटले जाते कारण त्यांनी मानवाला आरोग्य टिकवण्याचे तत्त्वज्ञान दिले — “रोगापेक्षा प्रतिबंध हाच सर्वोत्तम उपाय”.

धनत्रयोदशी आपल्याला स्मरण करून देते की आरोग्याशिवाय कोणतंही धन उपयुक्त नाही. त्यामुळे या दिवशी लोक आरोग्य तपासणी, योगाभ्यास, आणि आरोग्यविषयक संकल्प घेतात.

💫 धार्मिक दृष्टिकोन

धनत्रयोदशी हा दिवस पितृ तृप्तीसाठी आणि पुण्यकर्मासाठीही मानला जातो. काही ग्रंथांनुसार, या दिवशी दीपदान केल्यास मृतात्म्यांना शांती मिळते.

संध्याकाळी दक्षिण दिशेकडे तोंड करून “यमदीपदान” केला जातो. कारण असा विश्वास आहे की, या दिवशी यमराजाला दीप अर्पण केल्याने अकालमृत्यू टळते आणि आयुष्य वाढते.

🌺 ग्रामीण आणि शहरी साजरीकरण

गावांमध्ये शेतकरी वर्ग या दिवशी आपल्या नांगर, बैल आणि शेतीतील साधनांची पूजा करतो. हे त्यांच्या “धनाचं साधन” असल्याने त्याबद्दल कृतज्ञता व्यक्त केली जाते.

शहरी भागात लोक सोनं, चांदी, इलेक्ट्रॉनिक्स, वाहने किंवा घरगुती वस्तू विकत घेतात. व्यापारी वर्गासाठी हा “नवीन आर्थिक वर्षाचा प्रारंभ” मानला जातो.

💬 समाजातील संदेश

धनत्रयोदशी हा सण केवळ भौतिक संपत्तीचा नाही, तर “समाधान” आणि “कृतज्ञतेचा” सण आहे.

या दिवशी आपण आपल्या आयुष्यातील प्रत्येक “धन” — म्हणजे आरोग्य, कुटुंब, मित्र, प्रेम, आणि वेळ — याबद्दल आभार मानतो.

भगवान धन्वंतरींच्या आराधनेतून आपल्याला हे शिकायला मिळतं की, खरी समृद्धी तीच जी आरोग्य, शांती आणि आनंद देईल.

🌟 निष्कर्ष

धनत्रयोदशी हा सण आरोग्य, आयुष्य आणि समृद्धी यांचा सुंदर संगम आहे.

तो आपल्याला शिकवतो की — “धन असो वा आरोग्य, दोन्हीचं संतुलन हेच खऱ्या आनंदाचं रहस्य आहे.”

भगवान धन्वंतरी आणि देवी लक्ष्मीच्या कृपेने प्रत्येकाच्या जीवनात आरोग्य, संपत्ती आणि समाधान नांदो — हीच या दिवशीची प्रार्थना.

🪔 शुभ धनत्रयोदशी!

✍️ लेखक : अक्षय दत्तात्रय शेळके